Вiнцэсь Мудроў

Восеньскiя вакацыi

(З аповедаў пра Ваню Бянькова)

I

Першымi днямi лiстапада сямнаццацiгадовы Ваня Бянькоў прыехаў дадому, у вёску Бычкi Азярышчанскага раёну. Ваня вось ужо трэцi год вучыўся ў адным з баранавiцкiх ПТВ i, адпрацаваўшы са сваёй групай два месяцы на ўборцы лёну, зарабiў такiм чынам пяць дзён адпачынку.

Убiўшыся ў родную хату, хлопец праспаў цэлыя соднi, потым паўдня адваляўся ў ложку i падняўся толькi тады, калi мацi, Ларыса Пятроўна, сьцягнула зь яго коўдру i жартам агрэла падушкай па галаве.

- Мандрык тут, цi зьехаў куды? - запытаўся Iван, падлiваючы цёплай вады ў рукамыйнiк.

Лёшка Мандрык быў вядомы на ўсю вёску бандзюк - улетку Iван з-за яго ледзь не патрапiў у вязьнiцу, i Ларыса Пятроўна заўсёды хмурнела, калi чула гэтае прозьвiшча.

- Зьнiк недзе... Мандрычыха казала - паехаў на трактарыста вучыцца, - мацi падхапiла рагач, выцягнула зь печы чыгунок з гарачаю бульбаю, - а можа, дзе ў турме сядзiць - за яго дужа не бярыся.

Абкруцiўшы чыгунок анучкаю, Ларыса Пятроўна ўздыхнула, высыпала парную бульбу на талерку.

- На зiму ўсе разьехалiся. Адзiн Лябёдка застаўся. У калгасе рабiць ня хоча - гойсае на матацыкле. На Пакровы Бадунiсе гусака задушыў. Ехаў п'яны з Азярышча... так шыю i пераехаў. Бадунiха i цяпер бядуе. Зьбiраецца ў суд падаваць. - Ларыса Пятроўна накiнула на голаў хустку, мелькам зiрнула ў аскепак люстэрка, што стаяў на рукамыўнiку, падхапiла зь цьвiка ватоўку. - Ну, сядзi... Я на фэрму. А то ж, пэўна, равуць, нядоеныя, - ужо з парога азвалася мацi i, бразнуўшы клямкаю, затупала на падворку.

Лябёдка, пра якога згадвала Ларыса Пятроўна, быў гадоў на пяць старэйшы ад Iвана i да апошняга часу працаваў у бычкоўскiм клюбе кiнамэханiкам. У жнiўнi, акурат перад Iванавым ад'ездам на вучобу, з тым Лябёдкам бяда надарылася: заснуў, падпiты, у кiнабудцы, а нехта з супольнiкаў недапалак у бляшанку кiнуў, у якой стужка ляжала. Ну i задымiла, вядома. Дым з вокнаў папёр, людзi зьбеглiся, а Мандрычыха, загадчыца клюбу, зь перапуду ў Азярышча патэлефанавала, пажарную машыну выклiкала. Пасьля таго выпадку Лябёдку i выкiнулi з працы.

...Куснуўшы кiслы гурок, Iван пасьмiхнуўся - згадаў, як ачмурэлага ад дыму Лябёдку выносiлi з кiнабудкi, i, падпёршы рукою рухавыя пашчанкi, зiрнуў у вакно.

За вакном, у сутоньнi пахмурнага восеньскага дня, хiталася на ветры згалелая яблыня, а на яблынi, на самай высокай яе галiнцы, дрыжэй ад холаду самотны яблык. Яблык быў зьмерзлы, зморшчаны, i, пазiраючы на яго, Iван са скрухаю падумаў, што пройдуць тры днi i давядзецца зноўку зьбiрацца ў дарогу, каб ехаць у праклятушчыя Баранавiчы. Тры днi... i зноўку будзе халодны вагон, зноўку будуць бясконца ляпаць дзьверы, i ён, седзячы на бакавым месцы ля прыбiральнi, будзе стукацца патылiцай аб стоп-кран, аж пакуль у вачах хваравiтым трызьненьнем не паўстане будынак баранавiцкага вакзалу.

Хлопец уздыхнуў, захрабусьцеў кiслым агурком i адчуў раптам, як штосьцi мяккае i цёплае кранулася лыткi. Iван зiрнуў пад ногi i ўбачыў ката Барыса. Барыс пацёрся трохi аб ягоную лытку, пацягнуўся, наставiў на Iвана круглявыя вочы. Давялося кiнуць на падлогу кавалак бульбiны, але Барыс на такi пачастунак нават не глянуў.

- Зажэрся ты, братка! Цябе б, бляха, у Баранавiчы, у iнтэрнат, - прамовiў Iван, i кот, згаджаючыся з такiмi словамi, вякнуў ды паглядзеў на дзьверы.

Iван выпусьцiў ката на двор, удыхнуў празь дзьвярную пройму ядранага паветра i вырашыў таксама праветрыцца.

Перадзiм'ем у Бычках сумна. Прайдзiся празь усю вёску - жывой душы ня стрэнеш. Клюб зачынены, бiблiятэка таксама. Вецер пясок са сьнегам круцiць ды выцьвiлы сьцяжок на шасту матляе. Сьцяжок, як сьведчыць надпiс на кардонцы, у гонар камбайнэра Ф.I.Траяна ўзьняты, якi ў жнiўнi на сваiм СК-4 чатырыста тон збожжа намалацiў. Збожжа даўно на станцыю зьвезьлi. Хведзька Траян даўно тыя грошы прапiў, што яму ў прэмiю далi, а сьцяжок усё матляўся, i шост гудзеў на ветры, i не было ў сьвеце анiчога больш сумнага, чым гэтае матляньне i гэтае панылае гудзеньне.

"I на якую халеру прыехаў?" - падумаў Iван, тузануўшы дзьвярную ручку. Кiнабудка была зачыненая i, мяркуючы па той колькасьцi пяску, што намяло пад дзьверы, невядома калi адчынялася. Iван прыпаў вокам да шчылiны дзьвярэй, доўга глядзеў на стаптаны чаравiк, што ляжаў пасярод кiнабудкi, разважаючы каму той мог належаць - Лябёдку цi Мандрыку? - i гэтыя развагi былi перарваныя матацыклетным рокатам. Рокат чуўся з боку Азярышча: матацыкал змучана чхаў, страляў выхлапнымi газамi, i гэта сьведчыла за тое, што па дарозе ехала Лябёдкава "Панонiя".

Зьяжджаючы з Дабранскай гары, матацыкал загуў на фарсажы, а пад'ехаўшы да клюба, заляскатаў парывiста i глуха.

- Ваня! Прыехаў! - выгукнуў кiроўца "Панонii", задаволена пасьмiхнуўся i, зьняўшы крагi, працягнуў Iвану сваю перапэцканую машыннай алiвай руку. Лябёдку было цяжка пазнаць. Калi раней ён гойсаў на сваёй "Панонii" ў танкiсцкiм шлеме, дык цяпер галаву ягоную ўпрыгожваў моташлем з самаробным брылём, i гэты брыль рабiў яго падобным да вялiзнай качкi.

- Зь Вiцебска еду, ад брата, - растлумачыў Лябёдка, пасьля чаго крутнуў ручку газу i, матлянуўшы галавой, прамовiў: - Адвязвай ды сядай. Газанем, бляха!

За сьпiнай былога кiнамэханiка месьцiлася, прытарочаная да сядзеньня, пашарпаная валiза. Iван паспрабаваў быў разьвязаць аборку рукамi, потым пусьцiў у ход зубы i ў рэшце рэшт палез у кiшэнь па сьцiзорык.

- Асьцярожней толькi, у мяне там радыёлямпы, - мармытнуў Лябёдка i з натхненьнем паддаў газу.

Па тупкай сьцяжыне паехалi з грукатам, зь ветрыкам, а ўзьехаўшы на пясок, матацыкал запаволiў бег i завыў як перад скананьнем.

- Калi прыехаў? - запытаўся Лябёдка.

- Учора, - азваўся Iван; у гэты момант матацыкал стрэлiў выхлапнымi газамi, тузануўся i заглух.

- Даканаў мяне гэты пярдун! - Лябёдка грукнуў кулаком па бэнзабаку, i хлопцы, даўшы волю мацюкам, добрых трыста мэтраў - аж да самае сталоўкi пiхалi-разганялi матацыкал, але той так i не завёўся.

У сталоўцы, куды яны ўвайшлi, было пуста, адно за прылаўкам, падпёршы рукамi кучаравую галаву, сядзела дачка загадчыцы Люська Халiмонава i з сумам у вачах чытала нейкую кнiжку. Зь Люськаю Iван некалi вучыўся ў школе, сядзеў за адной партай, а аднойчы, здаецца, у сёмай клясе, нават пiсаў "любоўныя" цыдулкi. I хаця пасьля таго мiнула цi мала часу, Iван i цяпер пры стрэчы зь Люськаю чырванеў i наагул пачуваў сябе нiякавата.